Di sản Hán Nôm là thông điệp quan trọng bằng ngôn ngữ viết để kết nối giữa quá khứ với hiện tại, là tư liệu quan trọng giúp cho thế hệ hôm nay và mai sau có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về cội nguồn lịch sử-văn hóa của dân tộc. Đó có thể là hệ thống văn bản về hành trạng nhân vật, sự phát tích dòng họ, lịch sử thiết lập xã hiệu, biến động về địa danh, địa giới hành chính qua các thời kỳ hay những sắc phong, chế phong, sắc chỉ..vv., ghi nhận, phản ánh đời sống kinh tế-xã hội, văn hóa nghệ thuật của vùng đất. Chúng chính là những mảnh ghép đa sắc màu, sống động, tạo nên bức tranh lịch sử, văn hóa của vùng đất sông Hương núi Ngự. Tiếc rằng trải qua nhiều biến thiên của thời cuộc và thời tiết khắc nghiệt, di sản Hán Nôm tại Thừa Thiên Huế, nhất là đối với các nguồn tư liệu giấy đã và đang bị thất thoát, mất mát, hư hỏng nghiêm trọng. Vì vậy, việc đẩy mạnh công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản quý giá này một cách có hiệu quả là việc làm hết sức cần thiết, góp phần thiết thực để xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành một trung tâm văn hóa đặc sắc, một đô thị di sản đặc thù của Việt Nam.
Trong khuôn khổ Chương trình Sưu tầm, số hóa tài liệu Hán Nôm trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế do Thư viện Tổng hợp Thừa Thiên Huế phối hợp cùng Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh triển khai từ năm 2009 đến năm 2020, và thực hiện Kế hoạch Sưu tầm, số hóa, bảo quản, phục hồi và phát huy giá trị tài liệu Hán Nôm trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2020-2024, nhóm nghiên cứu đã điền dã khảo sát và số hóa khoảng hơn 600.000 trang tư liệu Hán Nôm, gồm: Sắc phong, chế phong, chiếu chỉ, bằng cấp, gia phả, văn thư - đơn từ, địa bạ, hương ước, văn cúng... Từ việc khai thác kết quả của công tác sưu tầm số hóa di sản Hán Nôm này, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu biên soạn, dịch thuật và in ấn một số công trình tiêu biểu như sau:
- Cuốn “Thư mục đề yếu sắc phong triều Nguyễn ở Thừa Thiên Huế” phát hành vào năm 2018, do Thư viện Tổng hợp Thừa Thiên Huế phối hợp cùng với Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh và Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế biên soạn. Ấn phẩm giới thiệu 2.171 sắc phong triều Nguyễn, với nội dung trích yếu của mỗi sắc phong gồm các yếu tố hoàn cảnh phong tặng, thời gian, địa chỉ hay nhân vật, các mỹ tự cũ và mới được ban phong. Đó là các vị thần linh được triều đình thừa nhận, ban sắc phong cho dân làng phụng thờ, các mỹ hiệu, mỹ tự qua thời gian hoặc lịch trình sắc phong cho quan chức, từ khi bổ nhiệm, thăng thưởng cho đến khi hồi hưu hay qua đời.
- Cuốn “Sắc phong, chế phong, chiếu thời Nguyễn tại tỉnh Thừa Thiên Huế” phát hành vào năm 2020, do Thư viện Tổng hợp Thừa Thiên Huế phối hợp với Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh biên soạn. Ấn phẩm này giới thiệu 180 sắc phong, 100 chế phong và 19 chiếu, với nội dung ghi lại tên tuổi và công lao của một số nhân vật lịch sử kèm theo quê quán, công tích và xếp hạng, đồng thời, phản ánh hệ thống hành chính với những địa danh và đơn vị hành chính mang niên đại cụ thể. Nhận diện trực quan sinh động các tín ngưỡng và đời sống tâm linh, có quan hệ mật thiết với các lễ hội dân gian và sinh hoạt văn hóa làng xã. Mặt khác, cung cấp nhiều thông tin về địa lý, lịch sử, văn hóa dân gian và cũng thể hiện đặc trưng của ngôn ngữ, thư pháp Hán Nôm và sự biến đổi qua các thời kỳ lịch sử.
- Cuốn “Bằng cấp quan chức triều Nguyễn tại tỉnh Thừa Thiên Huế” phát hành vào năm 2021, do Thư viện Tổng hợp Thừa Thiên Huế phối hợp với Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh biên soạn. Ấn phẩm này giới thiệu 270 văn bản công vụ chủ yếu của Bộ Binh, Bộ Lại và của các quan Tổng đốc, Tuần phủ… trải qua các triều đại nhà Nguyễn về việc bổ nhiệm, điều động, sắp sếp công việc, thăng giáng chức vụ của các quan chức triều Nguyễn. Qua đó góp phần làm sáng rõ thêm hành trạng, sự nghiệp, nhân cách của một số nhân vật lịch sử, mà trong các bộ chính sử đã từng ghi chép, nhưng chưa đầy đủ.
- Cuốn “Văn thư - Đơn từ Hán Nôm các làng tại tỉnh Thừa Thiên Huế” phát hành vào năm 2022, do Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế biên soạn. Ấn phẩm giới thiệu 205 văn thư - đơn từ của các cấp chính quyền, từ chiếu chỉ, thị phó của triều đình, của công đồng, của các bộ và phủ Thừa Thiên, cũng như của các huyện tống đạt xuống các cá nhân, các làng. Và các đơn từ của các cá nhân, họ tộc, làng xã gửi lên triều đình hay các huyện, phủ Thừa Thiên, hoặc các bộ để trần tình, kêu oan, hay trông chờ cứu xét. Trong đó bao gồm các giai đoạn lịch sử thời chúa Nguyễn, Tây Sơn, triều Nguyễn và cả giai đoạn Pháp bảo hộ.
Những cuốn sách này đã được các nhà khoa học cùng độc giả đánh giá cao về mặt học thuật cũng như chất lượng nội dung. Tiếp nối sự thành công này, chúng tôi đã dành rất nhiều công sức và tâm huyết để tiến hành tổ chức biên soạn, tuyển dịch cuốn sách thứ 5 với nhan đề “Hương ước các làng tại tỉnh Thừa Thiên Huế” nhằm giới thiệu 67 bản hương ước tiêu biểu và có giá trị cao phục vụ việc tham khảo nghiên cứu về làng xã. Kết cấu của cuốn sách được sắp xếp theo hai phần chính: hình ảnh, dịch nghĩa và bảng tra. Với bố cục lô gíc, hợp lý này, rất thuận tiện cho việc tìm hiểu và tra cứu. Nội dung chính của cuốn sách có thể khái quát như: quy định về trách nhiệm của người dân đối với chính quyền, với làng xã; quy định việc sử dụng đất đai, khuyến nông, phát triển sản xuất, đặc biệt là phát triển sản xuất nông nghiệp; quy định về việc giữ gìn trật tự an ninh làng xã; động viên, khuyến khích con em trong làng tích cực phấn đấu học tập để đỗ đạt làm quan; quy định về trách nhiệm của người dân trong việc bảo vệ tài sản công, nhất là những di sản văn hóa truyền thống như: đình, chùa, đền, miếu, những danh lam thắng cảnh, việc bảo vệ môi trường; quy định việc thực hiện, gìn giữ thuần phong mỹ tục, phong tục, tập quán như các nghi thức về quan, hôn, tang, tế, thực hiện các mối quan hệ với người thân trong gia đình, dòng họ, với cộng đồng làng xã. Điều này cho thấy, bản hương ước phản ánh hầu hết các mặt hoạt động và sự phát triển của làng xã, thông qua hương ước đã phác họa nên bức tranh toàn cảnh vô cùng đa dạng của làng xã trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.
Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc và Chỉ thị số 24/1998/CT-TTg ngày 19/6/1998 về xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của làng, bản, thôn, ấp, cụm dân cư với chủ trương khuyến khích xây dựng và thực hiện các hương ước, các quy chế về nếp sống văn minh ở các thôn, xóm đã trở thành nền móng cho việc xây dựng hệ thống thể chế về hương ước, quy ước, hạt nhân là Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Và đến nay, hương ước, quy ước tiếp tục được khẳng định và đề cao; ngày 8/5/2018 Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Quyết định số 22/2018/QĐ-TTg ngày 8/5/2018 về xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước nhằm tiếp tục vận dụng vai trò hương ước, quy ước trong xây dựng môi trường văn hóa, điều chỉnh các mối quan hệ ở cộng đồng dân cư. Vì vậy, nội dung cuốn sách “Hương ước các làng tại tỉnh Thừa Thiên Huế” sẽ trở thành nguồn tài liệu tham khảo thiết yếu và hữu ích để kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa tinh túy của hương ước xưa, tạo cơ sở vững chắc xây dựng làng văn hóa trong xu thế hội nhập và phát triển, qua đó góp phần xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên nền tảng bảo tồn, phát huy giá trị di sản Cố đô và bản sắc văn hóa Huế.
Chúng tôi hy vọng, Bộ 5 cuốn sách nêu trên và những ấn phẩm sẽ được biên soạn, xuất bản trong tương lai sẽ là một bộ “Tùng thư Văn hóa Hán Nôm Huế” nhằm cung cấp nguồn tư liệu gốc giúp đọc giả mở rộng và tìm hiểu biết sâu về lịch sử văn hóa, kinh tế - xã hội truyền thống.
Với mong muốn đem đến một sản phẩm khoa học nghiêm túc, chính xác, dễ tra cứu; chúng tôi hy vọng rằng cuốn sách “Hương ước các làng tại tỉnh Thừa Thiên Huế” sẽ được các nhà nghiên cứu cùng đông đảo bạn đọc đón nhận. Trong quá trình biên soạn, mặc dù đã đầu tư khá nhiều thời gian và công sức, nhưng cuốn sách chắc chắn không thể tránh khỏi ít nhiều sai sót ngoài ý muốn. Vì thế, chúng tôi rất mong nhận được sự thông cảm và những ý kiến đóng góp từ các nhà khoa học và độc giả, để chúng tôi có thể lắng nghe và sửa chữa hoàn thiện trong những lần tái bản.
Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách đến quý độc giả!