Vạc đồng thời chúa Nguyễn bao gồm 11 chiếc với kích thước và trọng lượng khác nhau, được đúc dưới thời Chúa Hiền Vương Nguyễn Phúc Tần (1648 - 1687) để tượng trưng cho sức mạnh và sự trường tồn của chính quyền Đàng Trong, tất cả đã được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2015.

Những chiếc vạc được đúc vào những thời điểm khác nhau trong thế kỷ XVII, chiếc có niên đại sớm nhất là năm 1659 và chiếc có niên đại muộn nhất là năm 1684. Căn cứ vào những chữ Hán khắc trên một số vạc như: nhất song (một cặp); nhị song (hai cặp); tam song (ba cặp)... có thể khẳng định rằng, vào thời điểm đó, số lượng vạc đồng được đúc nhiều hơn số lượng hiện tồn. Tuy nhiên, trải qua nhiều biến động trong các cuộc chiến tranh và sự thay đổi của các triều đại, nhiều chiếc trong số đó hiện không còn nữa.

Trên vành miệng mỗi chiếc vạc đều có ghi niên đại, trọng lượng, số lượng vạc đúc nếu là một cặp (2 cái) hoặc một bộ (3 cái).

Theo sử sách, thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh đã chia cắt Đàng Trong và Đàng Ngoài trên 200 năm, mỗi khi chúa Nguyễn chiến thắng chúa Trịnh, chúa Nguyễn đều cho đúc vạc đồng để kỷ niệm. Mục đích của các chúa Nguyễn khi cho đúc những chiếc vạc đồng này là để biểu dương uy quyền, biểu trưng cho sự bền vững của triều đại, đánh dấu những lần chiến thắng quân Trịnh trong công cuộc mở mang lãnh thổ về phương Nam. 

Từ năm (1631 - 1684) các vị chúa Nguyễn đã cho đúc tất cả là 11 cái vạc đồng, đặt tại các phủ của chúa ở Phước Yên (1626 - 1636) và Kim Long (1636 - 1687), chứ chưa đem về Phú Xuân. Hiện nay 11 chiếc vạc đồng thời chúa Nguyễn này được đặt tại Hoàng cung (7 cái), Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế (3 cái) và lăng vua Đồng Khánh (1 cái). 

Hình ảnh 360^o bộ sưu tập Vạc đồng thời chúa Nguyễn

Tất cả những vạc đồng này có kích thước to lớn, nặng từ vài trăm đến vài ngàn cân. Hiện nay, trong vườn thuộc khu Đại Nội - Huế có bảy chiếc vạc đồng lớn được đúc từ thế kỷ XVII dưới thời các chúa Nguyễn chiếm cứ Đàng Trong. Theo kiểu dáng, kích thước, niên đại và phong cách nghệ thuật trang trí, có thể chia bảy chiếc vạc trên thành hai nhóm.

1. Nhóm vạc đúc giữa thời gian chiến tranh Trịnh – Nguyễn

Nhóm này có ba chiếc, gồm một chiếc ở trước nền điện Kiến Trung đúc năm Thịnh Đức thứ 7 (1659); một chiếc ở trước nhà Tả Vu, đúc năm Thịnh Đức 8 (1660) và một chiếc ở trước nhà Hữu Vu, đúc năm Thịnh Đức thứ 10 (1662). Những chiếc vạc này đều có thành đứng thẳng, miệng loe rộng và cong ngửa, có bốn quai vặn thừng gắn trên miệng vạc, bố cục theo băng ngang vòng quanh vạc, từ trên xuống có chín băng cách nhau bởi những đường gờ nổi vuốt tròn mặt ngoài, trong đó các băng (tính từ trên xuống) 3-4-6-7 hẹp để trơn, các băng 1-9 rộng vừa phải có hoa dây uốn sóng chạy liên tục thành vòng kín, các băng 2-5-8 rộng hơn và là phần trang trí chính được các nhóm vạch thẳng đứng chia thành các ô chữ nhật bằng nhau xếp lệch nhau nửa ô, mỗi ô là một đồ án hoa văn riêng. Riêng băng 5 của chiếc vạc trước điện Kiến Trung không bị cắt ngang, hoa văn chạy thành vòng kín. Ba chiếc vạc này nặng và to xấp xỉ nhau. Chiếc vạc ở trước nhà Tả Vu nhỉnh hơn cả: nặng 2582 cân (ta); đường kính miệng 2,2m; đường kính trong lòng 1,83m, cao 1,05m (kể cả quai cao 1,30). Lối trang trí theo băng ngang vòng quanh khép kín vốn được ưa chuộng từ văn hóa Đông Sơn, trong có những băng chạm  hoa dây uốn sóng gây nhịp điệu động rộn.

Hoa văn trang trí gồm có hoa, lá, chim và thú. Chiếc vạc đúc năm 1695 chỉ hoa và lá, nhưng sang hai chiếc vạc đúc năm 1660 và 1662 đã có thêm chim và thú. Chim và thú trang trí trên vạc 1660 đều chuyển động ngược chiều kim đồng hồ, nhưng sang chiếc vạc 1662, đã thấy có con đi theo hướng ngược lại.

2. Nhóm vạc đúc cuối và sau chiến tranh Trịnh – Nguyễn

Nhóm vạc này hiện còn 4 chiếc gồm 3 chiếc mang niên đại Cảnh Trị và một chiếc có niên đại Chính Hòa. Chiếc vạc đúc năm 1670 chỉ sau chiếc vạc muộn của nhóm vạc trước có 8 năm, nhưng kể về kiểu dáng, bố cục và hoa văn và kích thước đã hoàn toàn khác trước, mở ra một hướng phát triển mới. Hai chiếc vạc đúc năm 1762, một chiếc ở bên xế bên trái sau điện Thái Hòa, một ở bên phải trên nền điện Càn Thành, chiếc vạc đúc năm 1684 cũng ở nền điện Càn Thành nhưng về bên trái.

Hoa văn họa tiết trên vạc đồng thời chúa