Áo Nhật Bình - tên gọi và nguồn gốc

Áo Nhật Bình có nguyên mẫu là kiểu áo Đối khâm phi phong thời nhà Minh. Đây là dạng áo tứ thân khoác ngoài có cổ hình chữ nhật to bản, chạy dọc từ cổ đến ngực. Cổ áo được thêu cầu kỳ tinh xảo đi kèm với phụ kiện là chiếc cúc áo được làm bằng ngọc hoặc vàng. Phía dưới cổ áo có 2 dải dây được may thêm vào và buông xuống gọi là dải thùy lưu. Vào thời Gia Long, bậc Hậu phi phải cài một Kim ước (đến nay vẫn chưa xác định rõ hình dạng). Đến thời Thiệu Trị, Kim ước được thay bằng Kim phượng. Lần thay đổi cuối cùng vào thời Nguyễn Mạt, Nhật Bình được đi kèm với khăn vành - dạng kết hợp thường thấy nhất mà chúng ta thấy hiện nay.

Tên “Nhật Bình” bắt nguồn từ việc hoa văn trang trí trên áo tạo thành một hình chữ nhật lớn trước ngực. Trên thân áo, các đồ án hoa văn chính hình tròn khép kín chiếm diện tích lớn thường được thêu là phượng ổ, loan ổ. Bên cạnh đó, các hoa văn phụ với ý nghĩa cát tường, tốt lành như chữ thọ, chữ phúc, bát bửu, hoa dây, hoa lựu… được thêu dưới chân áo có hoa văn sóng nước (thủy ba). Các hoa văn này có sự sắp xếp và thay đổi tùy theo địa vị, danh phận của người mặc áo. Tương tự như bố cục hoa văn, tay áo một số người sẽ có dải màu tượng trưng cho ngũ hành: lục, vàng, xanh, trắng, đỏ tượng trưng cho địa vị của người đó. Tuy nhiên, quy chế này không được áp dụng cho bậc Hoàng Hậu.

Áo Nhật Bình - Phân theo thứ bậc

Theo "Khâm Định Đại Nam hội điển sự lệ" (1807), mỗi cấp bậc trong cung: Hoàng Thái Hậu, Hoàng Hậu, Phi tần, Công chúa... tùy phẩm cấp mà trang phục cũng như màu sắc và hoa văn có điểm khác biệt để phân định rõ ràng.

Hoàng hậu:

- Mão: 2 chiếc Cửu long kim ước phát, 1 cửu phượng kim ước phát, 8 trâm phượng bằng vàng.

- Y phục: 1 áo bào Nhật Bình làm bằng sa sợi vàng thêu 20 hình rồng phượng, loan, trĩ và 1 thường may bằng tơ Bát ti trắng thêu rồng phượng. Mũ và trâm cài là 2 vật dụng đi kèm với y phục.

Công chúa:

- Mão: 1 Thất phượng Kim ước phát, 12 trâm hoa.

- Y phục: 1 áo Nhật bình may bằng sa sợi đỏ, thêu phượng ổ.

Cấp cung tần nhị giai: 1 chiếc mũ Ngũ phượng Kim ước phát và 10 cây trâm hoa đi cùng với 1 áo Nhật Bình màu xích đào thêu hình loan may bằng sợi sa. Thường phục được may bằng tơ Bát ti cũng thêu hình loan ổ.

Cấp cung tần tam giai: Y phục gần giống với cấp cung tần nhị giai, thay màu tím làm màu sắc chủ đạo. Mũ bao gồm 1 chiếc mũ Tam phương Kim ước phát và 8 cây trâm hoa.

Cấp cung tần tứ giai: Y phục của cấp Cung tứ giai là 1 chiếc áo Nhật Bình màu tím nhạt may bằng sợi sa và 1 y phục thường may bằng tơ Bát ti trắng. Cả 2 y phục đều được thêu hình loa. Mũ của cấp cung tứ giai là 1 chiếc Phượng kim ước cùng 8 cây trâm cài.

Bộ ảnh infographic giới thiệu về Áo dài Nhật Bình của Dự án văn hóa Colere

Áo Nhật Bình - Theo dòng thời gian

Vào đầu triều Nguyễn, áo Nhật Bình phải tuân theo đúng quy chế màu sắc và thứ bậc. Vào thời Gia Long và Minh Mạng, quy chế còn đủ đầy, áo Nhật Bình thường phối với một bộ Xiêm y màu tuyết bạch, đội mũ Phượng tùy thứ bậc. Tuy nhiên, từ thời Đồng Khánh trở đi, quy chế cung đình đã tối giản hơn nên trang phục này thường chỉ phối với quần ống trắng và vấn khăn vành to bản. 

Hơn 60 năm qua, áo Nhật Bình dường như đã lui vào dĩ vãng và xuất hiện rất ít trong các dịp lễ hội truyền thống. Tuy nhiên, với xu thế tìm hiểu về trang phục truyền thống, nhiều bạn trẻ hiện nay đã lựa chọn Nhật Bình cho nhiều bộ ảnh cưới hay các ngày lễ đặc biệt. Với khung cảnh thơ mộng và mang giá trị lịch sử của Huế, những bức ảnh chụp với cổ phục Nhật Bình như tô đậm vẻ đẹp cung cách Huế hơn bao giờ hết. 

Ở Huế, hầu hết các hiệu ảnh cưới lớn đều có sẵn những trang phục truyền thống và hiện đại để đáp ứng đa dạng nhu cầu của các cặp đôi. Cũng có các địa chỉ online cho thuê áo dài Nhật Bình tại Huế, mọi người có thể tham khảo tại fanpage Cổ Trang Hoàng Cung.

Một số hình ảnh về những cô dâu hiện đại lựa chọn áo dài Nhật Bình cho bộ ảnh cưới của Hoa Nghiêm Bridal