menu_open
Lễ tế giỗ tổ ngành Tuồng
Xem cỡ chữ:
Lễ tế giỗ tổ ngành Tuồng được xếp vào loại hình lễ hội ngành nghề truyền thống, được tổ chức vào giữa tháng 3 và tháng 7 Âm lịch tại Thanh Bình từ đường.
Địa chỉ: Thanh Bình từ đường (281 Chi Lăng, Tp. Huế)
Thời gian hoạt động: Kỳ Xuân tế (15 tháng 3 Âm lịch) và Thu tế (5 tháng 7 Âm lịch) hàng năm

Giới thiệu:

Lễ tế giỗ tổ ngành Tuồng được xếp vào loại hình lễ hội ngành nghề truyền thống, được tổ chức vào giữa tháng 3 và tháng 7 Âm lịch tại Thanh Bình từ đường.

Thanh Bình từ đường ở ngoài kính thành, ở phường Phú Hiệp hiện tại (gần chợ Dinh, từ cầu Gia Hội, dọc theo đường Chi Lăng đi xuống khoảng 1km). Đây là nhà thờ Tổ hát tuồng lớn nhất của nước ta, được trùng tu vào năm Minh Mạng thứ 4 (1823), chưa rõ xây dựng năm nào. Nhà thờ tổ Thanh Bình là cơ sở phụng thờ chính thức được triều đình nhà Nguyễn công nhận (hiện vẫn còn ngọc sắc của triều đình). Theo sử sách của triều Nguyễn để lại, Thanh Bình Từ đường gắn liền với lịch sử phát triển của nghệ thuật Tuồng Huế. Từ thời các chúa Nguyễn, nghệ thuật Tuồng đã được phát triển thành một thứ “quốc kịch” của Đàng Trong. Tại đây, vào thế kỷ XIX, nghệ thuật Tuồng đã được nâng lên vị thế đỉnh cao trong lịch sử phát triển của mình với sự hình thành phong cách Tuồng cung đình. Cũng chính vì thế, ngôi Từ đường dành cho các vị tổ ngành Tuồng lớn nhất cả nước đã được xây dựng tại Huế và còn được gìn giữ cho đến ngày nay.

Lịch sử hình thành:

Tuồng là một nghệ thuật đã có thời vàng son ở Huế. Lễ tế Tổ là một nghi lễ quan trọng được tổ chức hằng năm tại Thanh Bình từ đường.

Bài vị ông tổ ngành tuồng được sắp xếp trong từ đường trên các bệ thờ phía trong. Bài vị các thánh, các thần chia ra như sau:

Chính giữa: Tổ sư chi vị, Thánh sư chi vị, Thiên sư chi vị.

Tả: Quan Thánh đế quân, Chư Tiên liệt vị, Thái Thượng lão quân, Tề Thiên đại thánh, thiên tiên, địa tiên.

Tả ban: Lão lang đại thần, Đông trừ Tư mệnh.

Hưu: Lục Giáp - Lục Đinh, Thánh Nương vương mẫu, Cửu Thiên huyền nữ, Chức Ngọc tiên bà, thập nhị nương nương.

Hữu ban: Cao Các đại vương, Thổ địa chính thần. Dân gian Huế còn truyền tụng Đào Duy Từ và Càn Cương hầu là hai thầy dạy nghề tuồng. Nhưng tìm các bài vị trong từ đường chỉ có tên Càn Cương hầu, không thấy tên Đào Duy Từ.

Càn Cương hầu lả một con hát người Tàu, được vua Minh Mạng mời qua Việt Nam dạy tuồng trong cung đình. Ông là người dạy điệu hát Bắc (hay hát khách), nên mả của ông, dân gian gọi là mả ông hát khách.

Đào Duy Từ vốn là con ông Đào Tá Hán, một kép hát ở đất Thanh Hóa, vì vậy không được đi thi. Ông bất bình, vào Nam giúp chúa Nguyên Phúc Nguyên lập Hòa Thanh Thự để đẩy ca, vũ và nhạc. Ông soạn các điệu múa cung đình. Tương truyền ông dạy hát tuồng ở Bình Định trước khi ra Huế giúp chúa Nguyễn.

Qua bài vị thờ và truyền thuyết ta thấy có nhiều vị được ngành tuồng tôn thờ như là Tổ sư. 

Nét đặc trưng:

Hằng năm, hai dịp tế Tổ ngành tuồng được cử hành trong kỳ Xuân tế (15 tháng 3 Âm lịch) và Thu tế (5 tháng 7 Âm lịch). Mỗi kỳ tế kéo dài 3 ngày. đó là lễ tế bình thường. Nếu có tổ chức hát thất kích và múa chèo lễ đại đàn thì buổi lễ phức tạp hơn. Đó là hình thức Đại lễ tế tổ, 3 năm tổ chức một lần vào rằm tháng 7 tùy theo điều kiện cho phép:

Đại lễ tế Tổ gồm:

- Ngày lễ trình hay ngày chuẩn bị.

- Ngày chính tế, gồm có lễ tế và hát thất kích và múa chèo lễ đại đàn.

- Ngày lễ tạ hay ngày thu dọn.

Năm nào có đại lễ các phường, gánh hát quanh vùng đều được báo từ nhiều tháng trước để sắp xếp công việc và sắm lễ vật, tiền nong quyên cúng, mỗi gánh thường mang về từ đường những miếng trò hay, những làn điệu sở trường mới mẻ được sáng tác trong những năm qua để trình diễn trước Tổ. Phần việc của ngày lễ trình và lễ tạ chủ yếu thuộc về ban tổ chức. Ngày tế và múa hát đại đàn mới thực sự là phần việc chung của tất cả mọi người.

Nghi thức đại lễ diễn ra ở cả ngoài sân và trong từ đường suốt cả ngày với 3 phần:

- Lễ tế

- Hát thất kích

- Múa chèo lễ đại đàn.

Giá trị nghệ thuật:

Lễ tế Tổ ngành tuồng ở Thanh Bình từ đường tại Thành phố Huế là một sinh hoạt văn hóa - văn nghệ và một nghi lễ nghề nghiệp - phong tục cổ truyền rất đáng trân trọng. Nó thể hiện đậm đà truyền thống “tôn sư trọng đạo", "uống nước nhớ nguồn" của nhân dân ta.

Năm 2024, tại kỳ Festival Huế 2024, lần đầu tiên nghệ thuật Tuồng Huế được giới thiệu đến đông đảo công chúng qua hình thức quảng diễn đường phố. Chương trình được tổ chức trang nghiêm bắt đầu từ Thanh Bình từ đường, sau đó diễu hành trên đường phố Huế. Hàng trăm diễn viên mang mặt nạ diễn tuồng đủ màu sắc, cầm theo cờ phướn vừa đi vừa thực hiện những hoạt động biểu diễn trong nghệ thuật tuồng. Bốn chiếc mặt nạ tuồng khổng lồ cũng được đoàn người đưa cao rước đi giữa phố. Các nghệ sĩ hóa thân trong những trang phục truyền thống của bộ môn tuồng Huế. Họ mang các đạo cụ với màu sắc rực rỡ như nghi trượng, cờ xí, lồng đèn, gánh kiệu, chiêng, trống làm không khí mùa lễ hội đường phố tuần lễ Festival ở cố đô Huế thêm phần náo nhiệt.

Hoạt động sân khấu hóa nhằm tôn vinh di sản tuồng cung đình Huế tại Festival Huế 2024

Năm 2024, tại kỳ Festival Huế 2024, lần đầu tiên nghệ thuật Tuồng Huế được giới thiệu đến đông đảo công chúng qua hình thức quảng diễn đường phố. Chương trình được tổ chức trang nghiêm bắt đầu từ Thanh Bình từ đường, sau đó diễu hành trên đường phố Huế. Hàng trăm diễn viên mang mặt nạ diễn tuồng đủ màu sắc, cầm theo cờ phướn vừa đi vừa thực hiện những hoạt động biểu diễn trong nghệ thuật tuồng. Bốn chiếc mặt nạ tuồng khổng lồ cũng được đoàn người đưa cao rước đi giữa phố. Các nghệ sĩ hóa thân trong những trang phục truyền thống của bộ môn tuồng Huế. Họ mang các đạo cụ với màu sắc rực rỡ như nghi trượng, cờ xí, lồng đèn, gánh kiệu, chiêng, trống làm không khí mùa lễ hội đường phố tuần lễ Festival ở cố đô Huế thêm phần náo nhiệt. Việc sân khấu hóa không chỉ tôn vinh di sản tuồng cung đình Huế, phô diễn vẻ đẹp của trang phục tuồng, nghệ thuật vẽ mặt nạ tuồng mà còn gia tăng trải nghiệm cho nhân dân và du khách cũng như khám phá sâu hơn về văn hóa, lịch sử của vùng đất Thuận Hóa - Phú Xuân xưa - Thành phố Văn hóa ASEAN ngày nay.

Bản đồ:

Tham khảo nguồn: Cổng TTĐT Thành phố Huế - Ảnh: Nguyễn Đình Chiến
Các bài khác