1. Trưa 1-4-2001, nhà thơ Thạch Quỳ ở Vinh vào chơi, cùng Mai Văn Hoan, Phương xích lô uống rượu tại nhà tôi. Không hiểu do thần giao cách cảm hay linh tính mà câu chuyện bên chiếu rượu của chúng tôi hôm đó chỉ bàn về một thế hệ đông đảo người Huế tài hoa nổi tiếng suốt mấy chục năm qua: nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, họa sĩ Đinh Cường, Bửu Ý, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Trần Vàng Sao... Đến tối, hàng chục cú điện thoại của bạn bè ở Sài Gòn, Huế tới tấp phôn cho tôi báo tin dữ: Trịnh Công Sơn... mất rồi! Đứa con trai út của tôi, sinh viên năm thứ hai đi học về vội vàng mở đĩa CD Hạ trắng của Trịnh Công Sơn do Khánh Ly hát thật to, rồi trầm ngâm bảo: "Ba, bác Sơn đi rồi!". Hai đêm 1 và 2-4, hầu như cả TP Huế mở nhạc Trịnh. Mấy ngày đó tôi thẫn thờ như người mất hồn. Mới hôm nào anh Sơn ra Huế, nâng cùng bạn bè ly rượu. Tôi ôm eo nâng lên xem anh độ bao nhiêu ký. "Ôi, sao anh nhẹ như xốp thế này". Anh nhẹ như hư vô:
Chiều mong manh quá nắng vàng ơi
Lá hát đời sông tóc trắng trời
Thân gầy bóng đổ dài phương gió
Người thôi thoáng chốc đã mù khơi
Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi...
Hàng cây long não lấp lánh lời
Tình tơ non thế chan chứa thế
Chuông nguyện bên trời Phú Cam rơi... ( N.M)
Cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trong một dịp giao lưu với anh em văn nghệ sĩ Huế.
2. Trịnh Công Sơn là thiên tài âm nhạc Việt Nam thế kỷ XX. Di sản âm nhạc Trịnh Công Sơn là vô giá, mãi mãi là niềm tự hào của người Việt Nam. 7 năm sau ngày Trịnh Công Sơn về "với cát bụi", đã có hơn 10 cuốn sách viết về ông. Âm nhạc Trịnh ngày càng lay động chiều sâu tâm thức hàng chục triệu người. Người Việt, không gia đình nào không có trong nhà ít nhất một đĩa nhạc Trịnh... Không chỉ ở Việt Nam, âm nhạc Trịnh Công Sơn cũng ngày càng chinh phục thế giới. Ngay từ năm 1972, Trịnh Công Sơn đã được Đĩa Vàng ở Nhật Bản với bài Ngủ đi con, trong Ca khúc Da vàng, qua giọng hát Khánh Ly, phát hành trên 2 triệu đĩa. Trịnh Công Sơn có tên trong từ điển Bách khoa Pháp. Nhạc Trịnh đã có mặt tại nhiều nước Châu Á, Châu Âu, Châu Mỹ... Có một chàng trai người Đức mang họ Trịnh luôn cùng mời bạn bè hát Trịnh Công Sơn; có một cô gái Nhật Bản năm nào cũng sang Việt Nam để viếng mộ Trịnh...
Đặc biệt, ngày 3-2-2004, tại trụ sở Liên hiệp quốc ở New York đã công bố "Giải thưởng Âm nhạc hòa bình thế giới" (WPMA). 6 tên tuổi âm nhạc nổi tiếng thế giới được giải thưởng lần này là Bob Dylan, Conuntry Joe & the Fish, Hary Belafonte, Joan Baez, Peter, Paul & Mary và Trịnh Công Sơn. WPMA tôn vinh những người đã đem âm nhạc của mình cống hiến cho cuộc đấu tranh vì hòa bình và nhân đạo trên thế giới. Đây là sự kiện âm nhạc quốc tế lớn nhất Việt Nam từ trước tới nay! Kể từ ca khúc đầu tiên Ướt mi công bố năm 1959, trải 40 năm sáng tác, Trịnh Công Sơn đã để lại gia sản hơn 600 ca khúc lay động lòng người. Người ta chia ca khúc Trịnh thành "ba dòng": Dòng trữ tình, dòng phản chiến và dòng giải thoát bản ngã! Lý thuyết là thế, nhưng tôi nghĩ dưới góc nhìn "hòa bình và nhân đạo" thì hầu như ca khúc nào của Trịnh cũng là vút lên từ tận cùng sâu thẳm của tình yêu cuộc sống và nỗi đau phận người. Đó chính là tầm cao, sự vĩnh cửu của âm nhạc Trịnh.
3. Nhiều năm sau hòa bình, Trịnh Công Sơn vẫn ám ảnh về nỗi đau chiến tranh và khát vọng hòa bình. Ca khúc Huyền thoại mẹ là một trong những bài hát hay nhất viết về những bà Mẹ Việt Nam vĩ đại đã hy sinh những đứa con dứt ruột của mình cho Tổ quốc; Trịnh Công Sơn kể rằng: "Dạo tôi ra Quảng Bình, được nhìn bức ảnh mẹ Suốt tóc bay ngang trời chống thuyền qua sông giữa bom đạn, rồi kết hợp với những thực tế cùng những câu chuyện nghe được, tôi nghĩ đến mẹ và tôi viết...".
Anh Nguyễn Văn Hóa, giám đốc Xí nghiệp in chuyên dùng ở Huế là người rất say mê Trịnh Công Sơn. Trong phòng làm việc của anh treo một bức ảnh phóng to chụp bức tranh của họa sĩ Bửu Chỉ vẽ khuôn mặt Trịnh Công Sơn trong cây đàn guitar rất ấn tượng. Anh Hóa hay ngâm những đoạn ca từ của Trịnh như ngâm thơ vậy. Vâng, ca từ trong nhạc Trịnh Công Sơn là những áng thơ tuyệt tác. Đó là nhận xét của rất nhiều nhà thơ.
Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi
Để một mai tôi về làm cát bụi...
...Bao nhiêu năm làm kiếp con người
Chợt một chiều tóc trắng như vôi...
Bởi thế mà nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo, khi làm tập sách: "Trịnh Công Sơn- Một cõi đi về" đã chọn in riêng trên 60 ca từ của Trịnh thành những bài thơ. Cách làm đó làm cho độc giả dễ nhận ra chất thơ bi tráng và sâu thẳm trong ca từ của Trịnh. Câu ca từ nào cũng là câu thơ hiện đại, ám ảnh. Trịnh Công Sơn có hàng trăm câu thơ viết ra từ cõi tâm linh, từ sự chiêm cảm của kiếp người. Lời ca đó là triết học, là nhân sinh thăm thẳm.
4. Tôi vẫn thường lui tới căn hộ chung cư của Hoàng Phủ Ngọc Tường-Lâm Thị Mỹ Dạ ở đường Nguyễn Trường Tộ, bên bờ An Cựu, gần nhà thờ Phú Cam. Đây chính là căn nhà Trịnh Công Sơn đã ở trong một thời gian dài. Khi chuyển vào sống ở Sài Gòn, anh Sơn đã đề nghị chính quyền tỉnh sang tên ngôi nhà cho vợ chồng Tường-Dạ... Đứng bên hàng long não, nhìn ra bờ sông, nhìn qua Thánh đường Phú Cam trong chiều sương tím Huế, nghe âm hưởng của cây lá, của gió, của sông, của bước chân con gái đi bộ qua đường...
Hoặc đi bộ dọc sông An Cựu qua cầu Bến Ngự lên chùa Phổ Quang, nơi Trịnh Công Sơn gửi pháp danh của mình, nghe dế kêu trong cỏ, gió rì rào trong lá, tôi nhận ra đây chính là giai điệu Trịnh Công Sơn! Trịnh Công Sơn đã viết hàng trăm ca khúc ở căn phòng này. Lần ra Huế dự "Đêm nhạc Trịnh Công Sơn quyên góp tiền giúp trẻ em nghèo học giỏi", anh Sơn nâng cùng anh em chén rượu Chuồn, tâm sự: "Trong lời bài hát của mình không có một từ nào về các địa danh của Huế, nhưng toàn bộ âm nhạc của mình chính là Huế đấy, Huế của kiếp người...". Vâng, hơn 600 ca khúc của Trịnh Công Sơn để lại cũng là một phần của Di sản văn hóa Huế, tồn tại mãi với thời gian...
Ngô Minh