Tọa lạc tại phường Hương Vinh, thành phố Huế, một khu phố cổ nhỏ yên bình ven sông Hương, đình làng Bao Vinh là một trong những di tích văn hóa đặc sắc còn lưu giữ được vẻ đẹp cổ kính của kiến trúc đình làng truyền thống Việt Nam. Là biểu tượng thiêng liêng của làng xã xưa, đình Bao Vinh không chỉ phản ánh giá trị nghệ thuật, lịch sử mà còn đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần và tín ngưỡng của người dân địa phương.

Ngày 16/12/2021, Đình Bao Vinh được công nhận là di tích lịch sử cấp Tỉnh theo Quyết định số 3316/QĐ-UBND của UBND tỉnh Thừa Thiên Huế.

Đình Bao Vinh được công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2021

Cùng với quá trình Nam tiến của cư dân người Việt là sự ra đời của các làng xã trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, trong đó có làng Bao Vinh là một trong những làng xã ra đời khá sớm. Theo “Ô châu cận lục” của tác giả Dương Văn An (1553), làng Bao Vinh có tên Bao Lương. Dưới thời các chúa Nguyễn, làng Bao Vinh thuộc Tổng Mậu Tài, huyện Phú Vang, đến thời các vua Nguyễn làng Bao Vinh thuộc Tổng Vĩnh Trị, huyện Hương Trà, nay là thị xã Hương Trà.

Mặc dù không có tài liệu chính thức ghi lại thời điểm xây dựng chính xác, nhưng dựa vào quá trình hình thành của làng Bao Vinh và gia phả họ Phạm, người ta ước tính đình làng Bao Vinh được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ XVI. Ngôi đình được xây dựng để thờ Ngài khai canh họ Phạm và trở thành trung tâm sinh hoạt cộng đồng của làng. Hàng năm, vào ngày 7 tháng Chạp âm lịch, dân làng đều tổ chức lễ kỵ để tưởng nhớ Ngài.

Các ông, các bác cao niên ở làng cho biết lễ kỵ Ngài khai canh được tổ chức rất lớn. Không chỉ những người họ Phạm, Ngô, Lê (ba họ lớn trong làng) mà toàn bộ dân cư ngụ trong làng, dù mang họ khác, cũng đến dâng bái. Bởi dù mang họ gì, họ cũng đã sống hòa thuận với nhau, họ cùng là người Bao Vinh.

Đình Bao Vinh tọa lạc trong khuôn viên 874,3m², thuộc phường Hương Vinh, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế. Đây là một công trình tín ngưỡng dân gian trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế; là nơi cố kết cộng đồng dân cư, các họ tộc của làng, đình Bao Vinh là nơi thờ tự các bậc hiền tiền khai canh, khai khẩn và các họ tộc Phạm, Ngô, Lê và họ Nguyễn nối tiếp nhau có công khai phá lập làng.

Theo phong tục, tập quán của cư dân Việt ở vùng đất mới, đình được xây dựng ngay sau khi làng được thành lập, quy mô và vật liệu xây dựng qua mỗi giai đoạn lịch sử có khác nhau tùy thuộc vào điều kiện kinh tế của dân làng.

Ban đầu đình được xây dựng bằng tranh tre, nứa lá, sau dần có điều kiện kinh tế thì dân làng đóng góp xây dựng bằng gỗ, tường gạch, mái lợp ngói liệt.

Trải qua thời gian và những biến cố thăng trầm của lịch sử, đình được trùng tu và sửa chữa nhiều lần, nhưng vẫn giữ nguyên vị trí cũ. Lần trùng tu sửa chữa lớn nhất vào năm 1973 nâng toàn bộ vì, kèo, mái lên 0,5m, đến 1974 khánh thành và lần gần đây nhất là năm 2009 gồm các hạng mục như sơn quét vôi và lợp ngói liệt lại.

Hiện nay, tại đình Bao Vinh còn lưu giữ 4 sắc phong có từ thời vua Nguyễn. Trong đó có sắc phong “Thành Hoàng tôn thần, bảo vệ cho nước che chở cho dân”, “chuẩn cho phụng thờ như cũ, dùng để ghi ơn phước nước nhà và tỏ bày điển lễ thờ tự”; đặc biệt còn “tặng thêm là Tĩnh Hậu Trung đẳng thần” cho ngài Thành hoàng dưới thời Khải Định vào năm thứ 9 (1924) đã có công khai canh lập làng và sắc ngài Cao Các.

Đình được xây dựng ngay sau khi làng được thành lập - Ảnh: Travellive

Được xây dựng từ thời nhà Nguyễn, đình làng Bao Vinh mang dấu ấn của giai đoạn kiến trúc đỉnh cao, khi những công trình đình làng trở thành trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nơi hội tụ những giá trị tinh thần sâu sắc. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, ngôi đình vẫn sừng sững, ghi dấu những câu chuyện của cha ông, từ thời kỳ khai hoang lập làng đến các cuộc đấu tranh bảo vệ quê hương. Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, đình làng từng là nơi diễn ra các cuộc họp bí mật, nuôi giấu cán bộ cách mạng, góp phần vào công cuộc đấu tranh giành độc lập.

Nét nổi bật của đình làng Bao Vinh chính là kiến trúc mang đậm dấu ấn của nhà Nguyễn. Đình được thiết kế theo lối chữ Đinh (丁) đặc trưng của đình làng truyền thống Việt Nam. Phần mái đình lợp ngói âm dương tạo nên vẻ cổ kính, trang nghiêm, trong khi cột kèo bằng gỗ lim bền chắc thể hiện trình độ điêu luyện của các nghệ nhân xưa. Bên trong đình là các mảng chạm trổ tinh xảo, với họa tiết tứ linh, hoa lá, mây sóng mềm mại, thể hiện sự hài hòa và tinh tế của nghệ thuật Huế. Những bức hoành phi, câu đối chạm khắc chữ Hán vừa trang trí vừa thể hiện tư tưởng Nho giáo, tôn vinh đạo lý và tinh thần đoàn kết cộng đồng.

Đình Bao Vinh được thiết kế theo lối chữ Đinh (丁) đặc trưng của đình làng truyền thống Việt Nam.

Phía hữu vu có miếu thờ ngài khai canh Phạm Công Toại và miếu thờ ngài Cao Các đại vương. Theo lời kể của các bậc cao niên, dân làng Bao Vinh thường đến dâng hương ở miếu ngài Cao Các để cầu mua may bán đắt.

Miếu thờ ngài khai canh Phạm Công Toại và miếu thờ ngài Cao Các đại vương phía hữu vu

Đình Bao Vinh có giá trị tiêu biểu về mặt lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật. Đình là nơi lưu giữ giá trị văn hóa vật thể với kiến trúc truyền thống của người Việt thuộc loại hình tín ngưỡng dân gian. Đặc biệt hiện nay, tại đình còn lưu giữ nhiều nguồn tư liệu chữ Hán, như: những bức hoành phi, câu đối, sắc phong… đây là tư liệu quan trọng của dân làng, giúp cho thế hệ hôm nay và mai sau có cơ hội tìm hiểu rõ hơn về cội nguồn lịch sử, văn hóa, phong tục, tập quán của địa phương nói riêng và của cộng đồng người Việt nói chung. Đây cũng là một trong những thiết chế văn hoá làng xã còn được lưu giữ, duy trì và phát huy tốt trong đời sống hiện tại của nhân dân địa phương thông qua những sinh hoạt lễ hội tại đình làng, khơi dậy lòng tự hào, tình yêu quê hương, ý thức dân tộc để đoàn kết, gắn bó cộng đồng trách nhiệm, ý thức bảo tồn và gìn giữ di sản văn hóa cha ông.

Cùng với giá trị vật thể, đình còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa phi vật thể. Mặc dù có ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa tác động, nhưng khu vực đình vẫn còn giữ được nét cơ bản của cư dân nông nghiệp trong các lễ cúng hằng năm để nhân dân trong làng nhớ ơn những bậc tiền nhân đã có công lập làng, giữ nước…

Hằng năm vào tiết Xuân tế (ngày 16/02 Âm lịch) và tiết Thu tế (ngày 16/7 Âm lịch), dân làng Bao Vinh tổ chức tế lễ tại đình để cầu mưa thuận gió hòa. Lễ lớn nhất diễn ra tại đình vào ngày 7/12 Âm lịch là ngày giỗ ngài khai canh Phạm Công Toại, toàn bộ nhân dân thôn Bao Vinh tề tựu đông đủ tế lễ để tỏ lòng thành kính đến tổ tiên và tri ân các bậc tiền nhân đã có công khai phá làng xã.

Đây không chỉ là nơi để gửi gắm những mong ước tâm linh của dân làng hướng về cội nguồn và cuộc sống ấm no, hạnh phúc, mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa của một cộng đồng dân cư trên một vùng đất mới; nơi gắn kết quá khứ với hiện tại, tạo nên mối quan hệ gắn bó mật thiết của con dân trong làng với cộng đồng xã hội của làng quê truyền thống. Những lễ hội được tổ chức hàng năm ở đình, cùng những hoạt động sinh hoạt tập thể khác mang đậm nét truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ người trồng cây”, của người dân địa phương. Đây là nơi bảo tồn những giá trị lịch sử văn hóa để giáo dục truyền thống tốt đẹp của quê hương cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Đến thăm Bao Vinh, hãy nhớ ghé thăm ngôi đình làng cổ nằm ngay con dốc trước khi vào làng, du khách sẽ nhận ra ngay bởi ngôi đình có hai cây đa sừng sững uy nghiêm. Những ai hoài cổ sẽ cảm nhận nơi đây thật gần gũi, thân quen bởi họ có thể tìm thấy tất cả những gì trong ký ức xa xăm của mình, một mái đình làng cổ với cây đa tỏa bóng sân đình, lớp rêu phong phủ xanh những mái ngói, tấm bình phong phai màu theo thời gian, chiếc lư đốt vàng mã phảng phất dư âm mùi tro tàn, tất cả đều hiện hữu ở đó, vượt qua cả một khoảng không gian vô hình và thời gian vô định.

Một nét chạm khắc tinh xảo trên đá của bệ chầu đình làng Bao Vinh - Ảnh: Travellin

Không chỉ mang giá trị nghệ thuật, đình làng Bao Vinh còn là không gian sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng quan trọng. Đây là nơi thờ tự Thành Hoàng làng – vị thần bảo hộ cho dân làng, cùng các bậc tiền nhân có công khai khẩn, dựng xây quê hương. Hằng năm, đình làng trở nên nhộn nhịp với các lễ hội truyền thống, nơi người dân dâng hương, cầu an và tham gia vào các trò chơi dân gian như kéo co, hát bội, múa lân. Những dịp lễ hội này không chỉ là hoạt động tín ngưỡng mà còn là sợi dây gắn kết tình làng nghĩa xóm, giúp cộng đồng thêm đoàn kết, yêu thương.

Bảo tồn, gìn giữ và tôn tạo đình làng Bao Vinh

Dù mang giá trị văn hóa và lịch sử lớn lao, đình làng Bao Vinh hiện đang đối mặt với nhiều thách thức trong công tác bảo tồn. Qua thời gian và tác động của thiên nhiên, nhiều hạng mục của đình đã xuống cấp, như mái ngói hư hỏng, cột kèo mục nát, họa tiết bị phai mờ. Trong khi đó, nguồn lực bảo tồn còn hạn chế và sự phát triển của đô thị hóa đang khiến không gian truyền thống của đình làng dần thu hẹp. Đây không chỉ là thách thức riêng của đình làng Bao Vinh mà còn là câu chuyện chung của nhiều di tích văn hóa truyền thống trên cả nước.

Trước thực trạng này, việc bảo tồn đình làng Bao Vinh cần có sự chung tay của chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư và các tổ chức văn hóa. Những giải pháp như huy động nguồn lực xã hội hóa, đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục để nâng cao nhận thức về giá trị của đình làng, kết hợp với ứng dụng công nghệ trong công tác trùng tu và quảng bá là rất cần thiết. Đồng thời, đình làng Bao Vinh còn có tiềm năng phát triển thành điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn. Bằng cách tổ chức các tour du lịch trải nghiệm kết hợp giới thiệu về kiến trúc, lễ hội và các giá trị lịch sử của đình, nơi đây sẽ trở thành điểm nhấn đặc biệt trong hành trình khám phá di sản văn hóa xứ Huế.

Hình ảnh khách du lịch đến tham quan đình làng Bao Vinh

Trong đời sống hiện đại, đình làng Bao Vinh không chỉ là không gian tín ngưỡng mà còn là biểu tượng văn hóa, giúp kết nối con người với cội nguồn, quá khứ và bản sắc dân tộc. Việc gìn giữ và phát huy giá trị của ngôi đình sẽ góp phần bảo tồn hồn cốt làng quê Việt Nam, đồng thời mở ra những cơ hội phát triển bền vững trong lĩnh vực du lịch văn hóa.

Đình làng Bao Vinh với kiến trúc độc đáo và bề dày lịch sử, là di sản quý giá cần được trân trọng và gìn giữ cho thế hệ mai sau. Đình không chỉ là nơi lưu giữ ký ức văn hóa của người dân Bao Vinh mà còn là điểm tựa tinh thần, giúp cộng đồng làng xã phát triển trong nhịp sống đổi thay của thời đại mới.
-----