Miếu Tiên Y (hay còn gọi là Tiên Y miếu, Y miếu triều Nguyễn) là một di tích trong hệ thống di tích triều Nguyễn, là nơi thờ tự các vị danh y bậc nhất Việt Nam. Dưới thời nhà Nguyễn, Miếu Tiên Y thuộc hạng Quốc miếu, được sắc phong "Hoàng triều sắc tứ Đông y thượng đẳng Lương y đệ Nhất tôn thần" và do triều đình quản lý; định lễ mỗi năm tế lễ vào hai kỳ Xuân, Đông do một quan cấp Tam phẩm vâng mệnh Vua phụng tế và quan Viện sứ, Ngự y chầu trực các án.

Trải qua những biến thiên cùng thời cuộc, mặc dù đã bị thay đổi về mặt kiến trúc nhưng Miếu Tiên Y hiện nay vẫn tọa lạc ở vị trí cũ và vẫn giữ nguyên chức năng (nơi thờ cúng các bậc Tiên y, Thánh y) như dưới thời Nguyễn.

Ngày 26/11/2015, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã ra quyết định số 2739/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích Miếu Tiên Y là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Miếu Tiên Y được xây dựng vào năm Minh Mạng thứ 6 (1825) bên tả chùa Thiên Mụ, đất làng An Ninh thượng và An Ninh hạ (nay thuộc xã Hương Long, Tp. Huế).

Khi lên ngôi, vua Tự Đức đã có dụ: “Miếu dựng bên tả chùa Thiên Mụ, chỗ ấy đất ẩm ướt, kiểu mẫu chật hẹp, lại việc tế tự cũng còn thiếu sót, chưa đủ. Nay nên sửa sang, định lại điều lệ, nghi thức, để rộng đạo, làm cho đời được sông lâu, giữ dân mạnh khoẻ”. Rồi chỉ thị cho Bộ Công chọn đất cao ráo để lập miếu và giao Bộ Lễ nghiên cứu định việc thờ phụng, tế tự. Năm 1850 (tức 01 năm sau), Miếu Tiên Y được xây dựng mới tại phường Thường Dũ trong kinh thành (nay thuộc phường Thuận Lộc, Tp. Huế) với kiến trúc gồm 1 toà, 9 gian. Việc thờ phụng, tế tự ở đây được quy định rõ ràng và tiến hành rất trang nghiêm. Tiên y miếu thờ các vị thánh y và tiên y tức những thầy thuốc trứ danh và những thầy thuốc giỏi đời trước. Trước hết Miếu Tiên Y thờ Phục Hy, Thần Nông và Hoàng Đế, 3 vị hiền tài tiêu biểu của nền y dược học Đông phương.

Từ đó về sau, ngôi miếu này đã một đôi lần thay đổi địa điểm, nhưng đến đời Thành Thái năm 1903, Miếu Tiên Y lại quay về vị trí cũ và tồn tại ở đó cho đến ngày nay (hiện miếu ở đường Lương Y, phường Thuận Lộc, Tp. Huế).

Do nhiều biến động của thời gian và lịch sử, Miếu Tiên Y bị xuống cấp và ít được ai nhắc đến trong một thời gian dài. Mãi đến năm 2002, UBND tỉnh đã cấp kinh phí để phục hồi tôn tạo lại di tích này. 

Năm 2015, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã tiến hành lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích cấp tỉnh cho Miếu Tiên Y. Trên cơ sở đó, vào ngày 26/11/2015, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã ra quyết định số 2739/QĐ-UBND xếp hạng di tích Miếu Tiên Y là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Đón nhận bằng công nhận Miếu Tiên Y là Di tích lịch sử cấp tỉnh (Ảnh: Hữu An)

Dưới thời Nguyễn, Miếu Tiên Y là một trong những miếu thờ có tầm quan trọng đặc biệt. Miếu được xếp vào hàng quần tự, hàng năm có quan tam phẩm và Thái Y Viện đến cúng tế.

Theo Đại Nam Nhất Thống Chí bản khắc in năm 1909, Quốc Sử Quán triều Duy Tân ghi lại về Miếu Tiên Y như sau: “Ở phường Thường Dụ phía tả trong kinh thành, năm Minh Mạng thứ 6 (1825) dựng ở phía tả chùa Thiên Mụ, năm Tự Đức thứ 2 (1849) dời đến đây. Chính đường 3 gian 2 chái, thờ Phục Hy, Thần Nông, Hoàng Đế và các vị Tiên Y. Hai tháng trọng xuân trọng thu, Viện Thái Y đến tế. Năm Thành Thái 15 (1903) làm thêm hai nhà ở tả hữu” (Bản dịch của Tu Trai Nguyễn Tạo, trang 45)¹

Miếu Tiên Y thời Tự Đức thờ tổng cộng 40 bài vị, trong đó có hai bài vị thờ các danh y của đất nước, gồm: bài vị thờ các danh y đời trước của nước Việt Nam và bài vị thờ các danh y đời trước của triều Nguyễn. Như vậy, cùng với Văn Miếu, Võ Miếu, Y Miếu cũng là thiết chế văn hóa quan trọng của triều Nguyễn.

Sau khi triều Nguyễn chấm dứt, ngôi miếu đã bị bỏ hoang cho đến năm 1991, các vị bô lão địa phương đã tự nguyện đóng góp xây một ngôi miếu nhỏ ba gian làm bằng xi măng cốt thép có chiều dài 3,5 m, rộng 1,1 m và cao 2,3 m.

Năm 2002, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế cấp kinh phí để trùng tu, tôn tạo lại. Mặc dù đã bị thay đổi về mặt kiến trúc (Miếu Tiên Y được xây dựng lại khang trang theo kiểu nhà thờ truyền thống của Huế trên diện tích 300m²) nhưng miếu Tiên Y hiện nay vẫn tọa lạc ở vị trí cũ và vẫn giữ nguyên chức năng (nơi thờ cúng các bậc Tiên y, Thánh y) như dưới thời Nguyễn.

Miếu Tiên Y (Ảnh: Trần Thái Sơn)

Những năm gần đây, Hội đông y Thừa Thiên Huế đã tiến hành tôn tạo ngôi miếu và thiết lập thêm bài vị của Hải thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác và Tuệ Tĩnh thiền sư, hai vị danh y nước nhà và tiến hành khôi phục lại nghi lễ tế danh y Việt Nam và tưởng niệm ngày mất của Hải thượng Lãn Ông tại Tiên Y miếu vào dịp rằm tháng Giêng, để tưởng nhớ các bậc danh y Việt Nam và xem đây cũng là ngày lễ truyền thống của ngành Đông Y.

Miếu Tiên Y là một di tích đặc biệt, nơi thể hiện truyền thống tôn sư trọng đạo, uống nước nhớ nguồn của những người làm ngành y. Dưới thời nhà Nguyễn, Miếu Tiên Y thuộc hạng Quốc miếu, được sắc phong "Hoàng triều sắc tứ Đông y thượng đẳng Lương y đệ Nhất tôn thần" và do triều đình quản lý; định lễ mỗi năm tế lễ vào hai kỳ Xuân, Đông do một quan cấp Tam phẩm vâng mệnh Vua phụng tế và quan Viện sứ, Ngự y chầu trực các án.

Ngày nay, cùng với các di tích thuộc Quần thể di tích Cố đô Huế, Miếu Tiên Y góp phần làm phong phú, đa dạng các điểm tham quan trong Kinh thành Huế, không chỉ là điểm đến của những người làm ngành y ở Huế mà còn nhiều người dân trên mọi miền Tổ quốc. Đồng thời, di tích cũng là nguồn tư liệu lịch sử để tìm hiểu chính sách của nền Đông Y triều Nguyễn xưa đối với việc khám chữa bệnh cho hoàng gia, quan lại, binh lính và nhân dân khi có dịch bệnh.

Hiện tại, nơi đây thường đóng cửa và chỉ mở cửa vào những dịp lễ cúng các vị danh y và dịp Rằm tháng Giêng (Âm lịch).

---

Thông tin đối chiếu, tham khảo: 

-⁽¹⁾ Thời điểm dựng Tiên Y miếu ở Huế qua sử liệu triều Nguyễn, Nguyễn Thị Dương, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Hà Nội, 2022