Bia Khiêm Cung Ký thuộc khu di tích Lăng Tự Đức - một quần thể các công trình kiến trúc nằm trong một thung lũng hẹp thuộc làng Dương Xuân Thượng, phường Thủy Xuân, thành phố Huế. Lúc mới xây dựng lăng được đặt tên là Vạn Niên Cơ, sau được đổi thành Khiêm Cung rồi tới khi vua Tự Đức băng hà thì được đổi thành Khiêm Lăng. Lặng Tự Đức có phong cảnh sơn thủy hữu tình và được đánh giá là một trong những lăng tẩm đẹp nhất của hoàng gia nhà Nguyễn.

Bia Khiêm Cung Ký được công nhận là Bảo vật quốc gia theo Quyết định số 2382/QĐ-TTg ngày 25/12/2015 của Thủ tướng Chính phủ.

Sách Đại Nam thực lục chép: “Đinh Mão, Tự Đức năm thứ 20 (1867) mùa thu tháng 7, Khiêm Cung làm xong, vua rước thái hậu cùng ra chơi. Các thân phiên, hoàng thân và quan văn từ ngũ phẩm, quan võ từ tứ phẩm trở lên đều mặc áo có bổ tử lạy mừng, ban yến và cho vật hạng có thứ bậc, sau vua tự làm bài Ký Khiêm Cung nhưng đợi khắc vào đá, làm nhà bia rồi mới dựng”.

Tài liệu lịch sử ghi lại, năm 1871, vua Tự Đức đã soạn bài văn bia này nhưng mãi đến năm 1875 mới tự chép mẫu và cho cho thợ khắc vào bia đá. Tuy có nhiều vợ nhưng vua Tự Đức lại không có con nối dõi vì vậy đã viết bài văn bia này thay cho “Thành đức thần công” như thường thấy ở các lăng khác.

Bia Khiêm Cung Ký nằm trong Quần thể di tích cố đô Huế, thuộc lăng vua Tự Đức. Bia được đặt trong nhà bia – một công trình kiến trúc bằng gạch cao, có mái được đỡ bằng 4 cột gạch to. Bia được thiết kế theo phong cách đặc trưng của bia ký thời Nguyễn và được đặt trên bệ bia cao 100 cm, rộng 309 cm và dầy 162,5 cm. Bệ bia được tạo từ một phiến đá Thanh Hóa nguyên khối với dáng chân quỳ và được chạm trổ công phu. Mặt ngoài bệ bia chạm nổi và chạm lộng các đồ án rồng mây, mặt hổ phù và hồi văn chữ S gấp khúc.

Theo ước tính thì Bảo vật Quốc gia Bia Khiêm Cúng Ký có trọng lượng lên tới 22 tấn, chiều cao 407 cm, rộng 259 cm. Trong đó, trán bia cao 97 cm, rộng 287,5 cm, tai bia mỗi bên rộng 22 cm, chỗ dầy nhất đạt 48 cm.

Khu vực nhà bia trong Lăng vua Tự Đức, nơi đặt tấm bia Khiêm Cung Ký - Bảo vật Quốc gia Việt Nam

Bia được khắc cả hai mặt, mặt trước được khắc theo thể chữ khải gồm 2.319 chữ và mặt sau khắc theo thế chữ hành gồm 2.537 chữ. Trên thân bia được khắc 4.854 chữ; trong đó bài Khiêm Cung Ký, được xem là một bản “tự kiểm điểm” trước lịch sử của Vua Tự Đức bởi trong bài văn bia này, nhà vua đã tự nhận rất nhiều lỗi lầm, khuyết điểm của bản thân.

Du khách tìm hiểu thông tin bia Khiêm Cung Ký khi tham quan lăng vua Tự Đức (Ảnh: Huynh.chao.hung)

Khác với văn bia của các vị vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị là những văn bia của do vua con soạn. Những bia này thường có nội dung ca ngợi tính tình, đức độ và công nghiệp của vua cha. Khiêm cung ký do chính vua Tự Đức tự soạn khi còn sống. Bài Khiêm cung ký gồm 5 đoạn đề cập đến công việc dựng lăng vua Tự Đức, mô tả cảnh quan trong lăng, nỗi lòng của nhà vua đối với đất nước và việc riêng tư của nhà vua. Phần một nhà vua viết về giai đoạn ấu thơ của mình. Phần hai viết về giai đoạn vua gánh vác việc nước. Phần ba mô tả đôi nét về Khiêm lăng (lăng của vua Tự Đức) và các công trình trong lăng cùng công dụng hiện tại và về sau của các công trình ấy. Phần bốn trình bày tâm tư cùng những mong ước bình dị của nhà vua. Và phần năm là phần nhà vua nêu rõ nội dung của bài Khiêm cung ký - bài văn bày tỏ tấm lòng, ghi về những điều đã làm, những lỗi lầm và những lời trần tình của vua.

Vì vậy, tấm bia với bài “Khiêm Cung Ký” được xem là tấm bia đặc biệt nhất trong số văn bia các vua nhà Nguyễn để lại cho hậu th

Theo tư liệu của Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, xét cả về nghệ thuật tạo hình, trang trí mỹ thuật lẫn nội dung bi ký, bia Khiêm Cung Ký được đánh giá độc đáo bậc nhất trong các bia đá cùng loại ở Việt Nam. 

Năm 2019, nhân ngày Di sản Thế giới 18/4, cùng với 30 công trình khác trên thế giới, lăng vua Tự Đức nói chung và bi đình (nhà bia) ở lăng nói riêng là di sản đầu tiên của Việt Nam được Google Arts & Culture giới thiệu tới toàn thế giới qua phiên bản số hóa 3D. 

Mô hình 3D Bi Đình và Bia Khiêm Cung Ký do Công ty CyArk số hoá được cắt ra để tạo các bản vẽ kiến trúc có độ phân giải cao của toàn bộ quần thể.

Lăng Tự Đức nằm trong một thung lũng hẹp ở làng Dương Xuân Thượng, phường Thủy Xuân, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 6km theo hướng Tây Nam. Nếu đi bằng phương tiện xe máy hoặc ô tô tự lái, mọi người có thể dễ dàng di chuyển theo đường Bùi Thị Xuân rồi rẽ vào đường Huyền Trân Công Chúa là đến Lăng Tự Đức.